Toegelicht: Lied dat ons aanstoot in de morgen

(door dr. Oane Reitsma, predikant van de Protestantse Gemeente Enschede)

‘Licht dat ons aanstoot in de morgen’ is een lied uit 1978. Oorspronkelijk schreef Huub Oosterhuis het op de melodie van psalm 118, maar het werd pas echt populair op de melodie van Antoine Oomen. In die vorm kwam het eerst in Gezangen voor Liturgie (1983) terecht en later in het Liedboek (lied 601). De titel ‘Lied aan het licht’ (dus niet over of van het licht!), kreeg het pas later.

Licht als beeldspraak

Het is opvallend dat het lied zo populair geworden is, want het heeft zeker geen eenvoudige tekst. Steeds als je de tekst leest, openen zich nieuwe vensters van betekenis en geloof. De beeldspraak zet in ieder couplet in bij ‘licht’, maar daar komen in iedere regel nieuwe betekenissen bij. Dat zien we al in de eerste vier regels.

Prachtig is het beeld van het licht als een actieve kracht, die ons aanstoot in de morgen. Licht wordt hier een bijna voelbare fysieke kracht, waarbij natuurlijk het nieuwe licht van de paasmorgen – de lichamelijke opstanding – meeklinkt.

Daarna klinkt echter meteen het woord ‘voortijdig’. Het is dus ook een licht dat ons vanuit de toekomst, die een bevrijdende toekomst is, tegemoet schijnt. Al zingend vraagt de gemeente (let op hoe mooi er met ‘ik’ en ‘wij allen’ gespeeld wordt) dringend aan dat licht, om ons allen te ‘overdekken’, als een warme deken in het koude bestaan.

Meteen na ‘overdek mij’, klinkt: ‘vuur mij aan’. Het licht is dus niet alleen een goedkope troost. Het kan in onszelf branden en ons ‘aanvuren’: de ik/wij word(en) actief deel van het verhaal.

Een andere verrassende beeldspraak vinden we in het derde couplet, waar het licht ‘veelstemmig’ wordt genoemd. Dat is een term die je normaal gesproken kunt toepassen op muziek. Bij licht zou je eerder het woord ‘veelkleurig’ gebruiken. Maar in dit lied wordt het licht hoorbaar – wellicht door die veelheid aan stemmen die, tussen alle andere geluiden in de wereld door, al getuigt van die wereld waar mensen waardig leven mogen. Je leert het alleen te zien als je het wilt horen, lijkt het lied te willen zeggen.

Aan hoop en twijfel,
Domheid, drift, plezier, onzekerheid.

Gij die ons denken peilt
En ieder woord naar waarheid schat
En wat onzegbaar is onmiddellijk verstaat.

Gij toetst ons hart
En Gij zijt groter dan ons hart.
Op elk van ons houdt Gij uw oog gericht.
En niemand, of hij heeft een naam bij U.

En niemand valt of hij valt in uw handen
En niemand leeft of leeft naar U toe.

Maar nooit heeft iemand U gezien.
In dit heelal
Zij Gij onhoorbaar. En diep in de aarde
Klinkt uw stem niet. En ook uit de hoogte niet.
En niemand die de dood is ingegaan
Keerde ooit terug, om ons van U te groeten.

Aan U zijn wij gehecht. Naar U genoemd.
Gij alleen weet wat dat betekent. Wij niet.
Wij gaan de wereld door met dichte ogen.
Maar soms herinneren wij ons een naam,
Een oud verhaal, dat ons is doorverteld,
Over een mens die vol was van uw kracht,
Jezus van Nazareth, een jodenman.

In hem zou uw genade zijn verschenen,
Uw mildheid en uw trouw.
In hem zou, voorgoed,
Aan het licht gekomen zijn
Hoe Gij bestaat: weerloos en zelveloos,
Dienaar van mensen.

- Huub Oosterhuis: Van u is de toekomst. Kome wat komt.

• #Lied

(scroll naar beneden voor de toelichting bij dit lied)

1. Voor ieder van ons een plaats aan de tafel,
voor ieder van ons schoon water en brood,
een veilige plek, een plaats om te schuilen,
een plaats in Gods licht als tafelgenoot.

Refrein:

Vol vreugde ziet God naar mensen die recht doen: zij scheppen geluk!
Vol vreugde ziet God naar mensen die recht doen: zij scheppen recht en geluk!

2. Voor ieder van ons een plaats aan de tafel,
voor iedere vrouw, voor iedere man.
Niet minder of meer, de een of de ander:
het delen van macht is deel van ons plan.

Refrein

3. Voor jong en voor oud een plaats aan de tafel,
want iedere stem geeft klank aan het koor.
Een hand zoekt een hand, de jongste de oudste;
ze vinden elkaar en niemand gaat voor.

Refrein

4. Voor ieder van ons een plaats aan de tafel,
beschadigd of gaaf, rechtvaardig of slecht,
en ondanks de pijn: een plaats van vergeving,
genadig begin van goddelijk recht.

Refrein

5. Voor ieder van ons een plaats aan de tafel,
van eerbied vervuld, van angsten bevrijd,
een plaats om te zijn, een plaats om te worden
getuige van Hem, een levend bewijs.

Refrein

_{Muziek: Frank van Essen (arrangement), Allard Gosens, Jan Willem van Delft en Sjoerd Visser}

_---

Toegelicht: Voor ieder van ons een plaats aan de tafel

(door dr. Oane Reitsma, predikant van de Protestantse Gemeente Enschede)

Tafellied

De nieuwe visienota van de Protestantse KerkVerder lezenSynode schaart zich achter nieuwe visienota ‘Van U is de toekomst’, die op 19 juni is vastgesteld door de synode, zet de kerk als gemeenschap van Woord en tafel centraal: Bij een kerk als tafelgemeenschap denken we in de eerste plaats aan de avondmaalstafel. In nauwe verbinding daarmee staan ook andere tafels in de gemeente en in de buurt. Samen eten, tijd, aandacht voor elkaar en delen zijn wezenlijk voor de kerk. Hoewel dit lied in het Liedboek 2013 onder de categorie ‘Maaltijd van de Heer’ is opgenomen (lied 388) is het juist ook heel geschikt om te zingen bij al die andere tafels waar gedeeld wordt en gemeenschap wordt gebouwd.

Inclusief

Het visioen uit Jesaja 25, waar de Heer een feestmaal aanricht voor alle volken en waar ‘de sluier die de volken het zicht ontneemt’ de mensen voorgoed is ontnomen zodat ze elkaar recht en eerlijk in de ogen kunnen kijken, wordt in dit lied in eenvoudige woorden bezongen. Zo eenvoudig dat het ook echt voor iedereen bereikbaar is: de tafel waar wordt gedeeld en waar voor iedereen plaats is (in de oorspronkelijke tekst staat letterlijk: ‘voor iedereen die geboren is’). De inclusiviteit is zo breed als men maar kan denken: iedere vrouw, iedere man, de één, de ander, jong en oud, beschadigd, gaaf, rechtvaardig, slecht, de meerdere, de mindere. In deze tijd zou ik willen toevoegen: de zwarte en de witte mens, voor iedereen is er plaats en er is geen verschil meer.

Een sterke sociale bewogenheid spreekt uit het lied, met name uit de treffende zin ‘het delen van macht is deel van ons plan’. Die zin roept op om samen te werken en ieder ander te zien ‘in Gods licht’, dus als kind van God. Machthebbers tellen niet meer mee. De tekst van de in januari 2020 overleden Nieuw-Zeelandse kerklieddichter Shirley Murray toont een visioen van een tafel waar niet geoordeeld wordt, waar mensen elkaar vinden en hulp bieden, waar vergeven wordt, waar niemand meer angst heeft en ‘iedere stem geeft klank aan het koor’. Iedereen doet ertoe. Een op en top diaconaal lied.

Water en brood

Er is geen enkele verwijzing naar de Maaltijd van de Heer zoals we die in de kerkelijke liturgische tradities kennen, met brood en wijn. Het lied spreekt enkel over ‘voor ieder van ons schoon water en brood’. Daarbij denk ik aan alle vluchtelingen en alle plekken in de wereld waar mensen geen toegang hebben tot basale voorzieningen als schoon water. Maar zijn liefde en geborgenheid niet net zulke primaire behoeften? In plaats van de eucharistie, waar aan het altaar geofferd en opgeofferd wordt, gaat het aan deze tafel in de eerste plaats om delen. Dat de wereld eerlijker wordt en dat wij daar allemaal deel van zullen zijn en kunnen zijn.

Behalve bij Jesaja 25, sluit het lied ook aan bij de gelijkenis uit Matteüs 22, waar de vrienden van de koning het te druk hadden om naar zijn bruiloftsfeest te komen. Toen stuurde hij zijn dienaren naar de hoeken van de straat om iedereen uit te nodigen die ze op straat tegenkomen. Alle mensen kwamen samen voor het bruiloftsmaal, ‘zowel goede als slechte’. Zij hoorden ineens allemaal bij de genodigden.

Jazz-wals

De melodie uit 2002 is van de Amerikaanse Lori True, die veel kerkmuziek schrijft in de stijl van Ierse Folkmuziek. Het is een wals (één-twee-drie, één-twee-drie, één-twee-drie) met een jazzy karakter (de overgebonden noten). Op het eerste gezicht is het even goed tellen geblazen als een cantorij het nieuw instudeert, maar je merkt al snel dat je er niet teveel bij moet nadenken. (Ook niet bij die hele maat rust aan het eind voordat je nog één keer ‘recht en geluk’ zingt!) De melodie is logisch en zingt zo weg, richting die prachtige wereld waarin alleen maar gedeeld wordt.

Waar twee of drie mijn woorden horen,
veelstemmig zullen zij verstaanbaar zijn.
Waar twee of drie eenstemmig zwijgen,
vertrouw op mij: Ik zal er zijn.

Download de bladmuziek

---